Við verðum að fara að vinna að lausnum og hætta að líta um öxl.

Það er afar sjaldgæft að rekast á einhverja penna sem gera tilraun til að benda á einhverjar leiðir til úrbóta því ástandi sem nú ríkir enda vandasamt verk og gefið til að kanski frekar vekja háð og spott en gaumgæfilega íhugun. Ég ætla samt að glenna mig framan í ykkur og lyfta lokinu af hugleiðingum sem eru tilraun til að benda á hvað gera verður í núverandi ástandi eða eitthvað þessu líkt.

   Nú, þegar mál eru farin að skýrast um ábyrgð á innlánsreikningum Icesafe þar sem  skuldamengi hvers einstaklings hefur aukist um meir en allflestir geta safnað á langri vinnuæfi, er kanski mál að gera tilraun til að líta fram á veg og gæta að hvað kynni að vera í vændum fyrir landsmenn. Það má vera hverjum ljóst að sú eina leið sem fyrir liggur er til muna aukin skattheimta stjórnvalda samhliða niðurfellingu þjónustu í eins miklu mæli og frekast er unnt. Hvað á þá til bragðs að taka.

      Ef grannt er skoðað með viðmiðun við þau lífskjör sem bjóðast í nágrannalöndum og hve horfurnar eru litlar á að íslenskt samfélag geti staðist þann samanburð liggur næsta augljóst fyrir að flótti hæfra starfskrafta, ungra sem eldri, úr landi, kunni að verða gífurleg blóðtaka fyrir þjóðina. Þessi blóðtaka gæti rúið íslenska samfélaginu möguleikanum á að geta reist sig við á þeim tímatakmörkunum sem úr er að spila ef reyna á að sporna við þessari þróun.

      Þetta er all svört mynd sem blasir við og í fljótu bragði virðist svo sem fátt sé til ráða annað en að leggjast á bænamottu og höfða til þjóðerniskenndar, fjölskyldutengsla, átthagatryggðar eða skuldastöðu hvers þess einstaklings sem fellur innan þess ramma að vera að hugleiða landsflótta. Þetta er óhugsandi framtíð, sem við blasir, nema eitthvað sé að gert og það strax.      Hvarvetna í samfélagsmyndinni má nú heyra ábyrga aðila leita sökudólga sem draga á til réttarþings og hengja sem fyrst og hvergi í heiminum er oftar haldið á lofti þeim fleygu orðum: “Hvað sagði ég”. Allir erum við vitringar sem vissu að þetta myndi og allir erum við firrtir sök að eigin dómi því ábyrgð er hugtak sem enn er ekki búið að finna upp á Íslandi. Það er nú samt svo að sama hversu hátt við hrópum “hefnd” breytir það í engu þeirri stöðu sem upp er komin. Þetta vonleysi, sem heltekur okkur nú, er komið til að vera. Í sínum aumasta einfaldleika er staðan sú að við verðum að gera eitthvað jákvætt. Einhverja jákvæða vinnu sem skapar erlendar tekjur fyrir þetta sárum hrjáða land og það sem meira er, það má helst ekki kosta neitt. Ef bara við gætum selt hreina loftið okkar.

      Það er þó margt til ráða og í raun er mögulegt að snúa okkar vörn í sókn en til þess þarf algera samstöðu stjórnar, sveitafélaga, fyrirtækja og okkar, einstaklinga, sem land þetta byggja.

      Landið okkar hefur gefið okkur auð og hluti þessa auðs er í engu nýttur þó svo að gnægð markaða sé fyrir hendi en við höfum valið að láta hjá líða að virkja þessa möguleika af einni ástæðu eða annarri. Við notum heita vatnið til að hita húsakynni okkar, framleiða rafmagn og eða til ilræktar en hluti þeirrar orku sem vatninu er að finna er hent á haf út en sú orka er nægjanleg til að drífa framleiðslu á t.d. eldsneyti.

       Til dæmis með byggingu Etanólverksmiðju sem einmitt notar upp til 30 gráðu heitu vatni má ná markmiðum sem í sér fela sparnað á veigamiklum gjaldeyri sem annars fer í innkaup á erlendu eldsneyti. Stór hluti bifreiðafloti landsmanna mundi þurfa að fara í gegn um tiltölulega smáar breytingar til að geta notað þetta eldsneyti og sparnaðurinn felst í minnkun eitraðs útblásturs, sparnaði á gjaldeyri ásamt útfluttningsmöguleikum á Etanol til t.d. normanna sem blanda Etanol í það bensín sem þeir framleiða og selt er á markaði innanlands sem utan. Þá má ekki gleyma þeim innlendu atvinnumöguleikum sem þetta skapar og því gildi sem innheimsk framleisla felur í sér.

      Þessi verksmiðja þarf hráefni sem við getum ræktað og framleitt hérlendis. Með uppbyggingu á ilrækt með utfluttning að markmiði má ná góðum mörkuðum í gömlu austantjaldslöndunum þar sem hörgull er á grænmeti að vetrarlagi og gróðurafföll frá þessari ilrækt er vel hæft hráefni fyrir þessa eldsneytisframleiðslu. Það er ef til vill ekki hið ákjósanlegasta hráefni af öllu en fullgott og skilar af sér ætluðum árangri og það á stuttum tíma eftir að verksmiðja hefur tekið til starfa.

      Ef litið er til þeirra unhverfa sem kæmu til greina sem staðsettningu má nefna Reykjanes þar sem Hitaveita Suðurnesja mundi geta séð fyrir allri orkuþörf sem væri fyrir hendi til að stofna til og reka þetta fjölþátta verkefni um fyrirtæki sem í samvinnu nýta til fullnustu þær hitaeiningar sem felast í því heita vatni sem úr iðrum jarðar berst. Önnur svæði sem geta má eru Borgarfjörður vestra, Mývatnssvæði og mögulega Höfn í Hornafirði svo einhver séu nefnd.

      Ef takast á að stefja þá aðkallandi hættu fólksflótta sem nánasta framtíð kemur til með að fela í sér verðum við að skapa eitthvað líkt þessum uppástungum nú. Ef forráðamenn þjóðarinnar halda að komandi skortstaða almennings sé eitthvað sem boðlegt sé til lengdar fara þeir villu vegar og ef ástandið varir lengur en eitt til tvö ár munum við sjá búferlaflutninga til annarra landa sem ekki hefur áður þekkst í sögu okkar lands.

      Enn er ónefndur sá auður sem í fjöruborðinu falinn er en það er meðal annars skelfiskur sem á sér ótal unnendur á erlendri grund.      Við búum við sjálfvirka framleiðslu á matvælum, þar sem hnattlega landsins og náttúruöfl hafa skapað aðstæður sem henta öðrum stöðum betur til að hlúa að endursköpun lífs í hafinu. Við þekkjum öll þessa afurði hafsins sem löngum hafa bæði fætt okkur og klætt. Ef litið er til sögunnar er næsta ótrúlegt að við höfum ekki gert betur en raun ber vitni um nýtingu þess sem þar má finna.      Það þarf varla að fara í grafgötur með að öll skynsemi segir að ræktun á nytjaverum sjávar ætti að vera helsta atvinnugrein þessa lands við hlið ilræktar. Þessi staðhæfing þarfnast varla skýringa við enda þekkjum við vel a.m.k. til ilræktar. Hvað ræktun nytjafisks og annarra afurða sjávar varðar gilda aðrar staðreyndir. Kunnáttuleysi, offjármagnslánun, fóðrunarvandi og rangar byggingaforsendur hafa skilið eftir sig sviðna jörð sem torveldar jákvæða meðferð nýjunga í aðferðafræði og hindrar þessa grein frá að skila af sér mögulegri tekju-myndun fyrir íslenskt samfélag.

       Það eru margar tegundir nytjafisks og skeldýra sem nú er hægt að rækta með góðum árangri og tiltölulega litlum tilkostnaði ef að er gáð. Ett það dýr sem vel er til þess fallið að rækta er m.a. kræklingur.

      Ef bornar eru saman þær forsendur samkeppni sem ráðið hafa hérlendis um langan aldur þar sem kostnaðarviðmið við útlönd hafa ekki staðist og skammsýni ráðamanna hefur verið þessu blakkur um fót er nú margt að breytast. Á meðal þess sem er að breytast til jafns við að laun landsmanna hafa helmingast á liðnum vikum er umhverfið erlendis að breytast líka.      Þessi hafsvæði og fjörur sem við eigum  ef miðað er við Evrópu gera önnur lönd öfundsjúk í okkar garð. Umhverfisástand sjávar nálægt meginhluta stranda Evrópu og BNA er það mengað fyrir tilstillan iðnríkja að varla er gerlegt að framleiða matvöru af þessu tagi sökum þungamálma, ostrogenafganga, PCP og margvíslegra annarra eiturefna. Hér við land vex og dafnar t.d. kræklingur sem nemur milljónum tonna á ári hverju. Verðmæti sem við fúlsum við en umheimurinn fær í engu skilið þessa skammsýni okkar að ekki nýta hann til að tekjuöflunar. Þennan skelfisk er hægt að gera að útflutningsafurð núna strax.      Þetta verk, að ráðast í skelfiskrækt, er svo kraftmikið verkfæri til að leggja drjúgan tekjulegan skerf af mörkum í nýhafinni baráttu okkar íslendinga við skuldasöfnun þeirra sem áttu að vita betur, að það er ekki forsvaranlegt að líta framhjá þessu máli.

      Að sjálfssögðu kemur þetta verkefni ekki til með að gerast af sjálfu sér og sú vinna sem krefst til að árangur náist er bæði erfið og ströng en hver þekkir ekki sögurnar um fólk sem hefur rekið eigin fyrirtæki þar sem mörg sultarár liðu áður en árangur fór að skila sér í velsæld. Þetta er staða sú sem blasir við þjóðinni nú.

       Þetta verkefni má einnig nýta til að setja á stofn lágtæknibúa í kræklingarækt sem hefðu að markmiði að sjá markaði fyrir afurð innan fjögurra ára ef skynsamlega er staðið að málum nú þegar. Þessi bú myndu aflétta að mestu þeirri atvinnubyrði sem stofnverkefnið leggur á fólk. Það er líffræðilega fýsilegt að stofna svona bú í næstum hverri vík og firði hérlendis og á mörgum stöðum eru þarfirnar á umbótum á náttúrunni til aðlögunar þessari búgrein sáralitlar eða engar. Það verður einnig að taka fram að stofnkostnaður við svokallað lágtæknibú er lítill.

      Af þeim aðgerðum sem brýnar eru er að reglur sem settar hafa verið fyrir sérhags-munasamtök og sem eru þessu og öðrum ræktunarmöguleikum á matvælum til útflutnings til trafala séu afnumdar þó ekki væri nema til skamms tíma en það gæti t.d. falið í sér áhugaverða möguleika á flatfiskrækt eða fóstrun á fisktegundum svo sem skarkola, rauðsprettu og flyðru svo eitthvað sé nefnt.

     Þessi einföldun á hvað til þarf til að renna stoðum undir okkar skipbrota samfélag að nýju eru í engu auðveldar en þó í alla staði framkvæmanlegar og raunhæfar. Við verðum að hugsa í farvegi líkum þeim sem hér er lagður fram og ákalla samanlagða krafta til að finna leiðir að því þolinmóða fé sem til þarf, þeirri sérfræðikunnáttu sem við á og þeirri atorku sem til þarf til að skapa framkvæmanlega lausn á þeim viðfangsefn-um sem munu leiða til markaða erlendis.

      Allt þetta er byggt á þeirri grunnhugmynd að eignarhald og fjármögnun sé í höndum þeirra sem beinna hagsmuna hafa að gæta á hverjum stað. Allmenn fjármögnun með sölu hlutabréfa. Fjárframlögum frá sveitafélögum og bæjum ásamt leit að fjárstyrkjum hérlendis og erlendis gegn eignarhaldi eða endur-greiðslu í formi afurða ef hægt er. Markaðs-settning og tekjumyndun þess þáttar verkefnisins verði sameign framleiðsluaðila.

      Við, alþýða þessa lands, njótum sterkrar samúðar erlendis fyrir hvernig málum er komið hérlendis fyrir tilstuðlan fjármálakerfis og stjórnvalda. Þetta er því okkar mótvægi og endurreisn virðingar sem heiðarleg vinna veitir og myndi höfða sterkt til breta, hollendinga, frakka, belga, svía, norðmanna, rússa, eista, letta, litháa og annarra þjóða sem neyta skelfisks að staðaldri.      Þessi framleiðslugrein er ein fárra greina ef ekki sú eina sem er framleiðsluauki á núverandi utfluttningsflóru og merkilega er framleiðsla á villtum kræklingi við sterndur Íslands nægjanleg til að skila af sér jafnvirði þeirra skulda sem við sitjum nú uppi með á örfáum árum og jafnvel til að endurgreiða að stórum hluta okkar skuld við alþjóðasamfélagið.

      Reisum þjóðina aftur á kjöl í samstarfi og sameign.
Jón Sveinsson